Wiedza i Życie 3/2024
W numerze pochylamy się nad niektórymi zagadkami ludzkiego ciała. Jak u starszych mężczyzn odbija się na zdrowiu utrata chromosomu Y? Dlaczego łożysko decyduje o stanie zdrowia dziecka i matki nawet kilkanaście lat po porodzie? Tajemnice skrywa też Słońce. Dlaczego nad ciemnymi plamami słonecznymi powstają zorze radiowe? Czym są dziury koronalne? Czy maleńkie krótkotrwałe dżety energii przyczyniają się do ogrzewania korony słonecznej? Oprócz tego piszemy o gadatliwych pingwinach, które mają swój język, a ich pływanie i nurkowanie to skomplikowana czynność.
U starszych mężczyzn w niektórych komórkach dochodzi do utraty chromosomu Y. Tak dzieje się np. w białych krwinkach, co powiązano z chorobami serca, szybszą śmiercią i rozwojem białaczek. Okazuje się też, że po utracie Y w dużym odsetku białych krwinek panowie przeżywali średnio zaledwie 5,5 roku. Ale nie tylko leukocyty tracą materiał genetyczny. Pięć razy wyższe ryzyko rozwoju nowotworu pęcherza moczowego u mężczyzn w porównaniu z kobietami też może mieć taką przyczynę. Zmienione komórki cechuje wysoki poziom białka blokującego limfocyty T, których zadaniem jest wyszukiwanie i likwidacja guzów. Utratę Y stwierdzono także w przypadku raka nerki oraz w mózgu w mikrogleju – podejrzewa się, że ma to znaczenie dla procesów neurodegeneracyjnych. Przed nami jeszcze wiele badań nad tym niepokojącym zjawiskiem. Niewykluczone, że to właśnie dlatego mężczyźni tracą siły i zdrowie znacznie wcześniej niż kobiety.
Kolejnym ciekawym zagadnieniem są budowa i rozmiary wchodzącego w skład atomów protonu. Czy twór ten może rozpaść? Dlaczego wkład gluonów, cząstek bezmasowych, w masę protonu jest tak olbrzymi? Nie wiemy też wszystkiego o osobliwych związkach roztoczy i owadów. Zdarza się tu np. zasiedlanie uszu ofiary, pożeranie jej żywcem od środka albo współpraca w celu konsumpcji zwłok.
Jak zwykle załączamy garść nowinek naukowych, w tym z techniki, puzeland dla rozrywki, recenzje książek wartych przeczytania, opis łatwych do wykonania eksperymentów naukowych, felieton prof. Andrzeja Kajetana Wróblewskiego o naukowcach w anegdocie i zabawną oraz pouczającą żonglerkę słowną prof. Jerzego Bralczyka.
